လက်သန်ကၟက်( -ျ ) မြဴသာ်ဝွံ ဒှ် အက္ခဝ်(ယ) မွဲမဓဝ် ဟွံသေင်။ ဗွဲတၟေင် အက္ခဝ်ပန်မ (စ၊ ဇ၊ ယ၊ သ)တအ် ဒှ် လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) အခိုက်ကသူလိက်ခေတ်လၟုဟ်ဏံရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ နူပိုဒ်ကြိယာမွဲမွဲ ပ္ဍဲအရာမပြံင်ဗဒှ် ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ၊ ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ၊ ပိုဒ်နာမ်တံဂှ် မဲကဵုအက္ခဝ်ပန်မ မဒှ် လက်သန်ကၟက် ( -ျ ) ဂှ်တုဲ သ္ဒးပြံင်ဗဒှ်ရ။
ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်( -ျ ) ဂှ် ပါ်ထ္ၜးလဝ်ကဵုပန်စွံရ။
၁။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(စ)ဂှ် မွဲစွံ၊
၂။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(ဇ)ဂှ် မွဲစွံ၊
၃။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်နသ်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(ယ)ဂှ် မွဲစွံ၊
၄။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(သ)ဂှ် မွဲစွံ။
၁။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(စ)
—————————————–
ပၞောဝ်ပန်စွံတအ်ဂှ် ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) မဒှ် အက္ခဝ်(စ)ဂှ် ဟီုကၠာရ။ အက္ခဝ်(စ) မဒှ် လက်သန်ကၟက်(-ျ)ဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် နူပိုဒ်ကြိယာဂှ်တုဲ ကြိယာဂှ် ယဝ်သ္ဒဟ် ပိုဒ်အကမ္မက ကြိယာမ္ဂး ဍေံ ဒှ်အာ ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ၊ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ်ရ။ လဆောဝ် အကြာအက္ခဝ်တမ်ပိုဒ်ကြိယာ ကဵုအက္ခဝ်ကၟက်ဂှ် လံင်စုတ် အက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)တုဲ ပိုဒ်ကြိယာဂှ် ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ်ကီု။ အက္ခဝ်တမ်ပိုဒ် ကြိယာဂှ်
(၁) ယဝ်ဒှ် အက္ခဝ်(ခ) သ္ဒးပြံင်စုတ် အက္ခဝ်(ဂ)၊
(၂) ယဝ်ဒှ် အက္ခဝ်(ဖ) သ္ဒးပြံင်စုတ် အက္ခဝ်(ဗ)။
ဗီုပြင်ပြယိုက် ဗွဲသၟဝ်ဂှ် သ္ၚဳရံင်တုဲ သ္ဂောံတီကၠးဖ္ဍးရ။
ဗီုပြင်ပြယိုက်တုန်၊
(၁) နူပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ(ချိုတ်)ဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် လက်သန်ကၟက်(-ျ)ဂှ်မ္ဂး ဒှ်အာ (ခ+စိုတ်)။ အက္ခဝ်(ခ)ဂှ် ပြံင်လှာဲကၠေံ အက္ခဝ်(ဂ)တုဲ ဒှ်အာ (ဂ+စိုတ်)။ (ဂစိုတ်)ဂှ် ဒှ် ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာရ။ (ဂစိုတ်)ဂှ် ပိုဒ်နာမ်လေဝ် ဒှ်တဴကီု။ သာ်ဂှ်ဟွံသေင်မာ အကြာအက္ခဝ်တမ်ပိုဒ်ကြိယာကဵုအက္ခဝ်ကၟက် ဂှ် လံင်စုတ် အက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ် (ဂ+မ်+စိုတ်= ဂမ်စိုတ်၊ ဂမ္စိုတ်)။ ဣဝွံ မွဲနဲ။
(၂) နူပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ(ဖျး)ဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် လက်သန်ကၟက်(-်)ဂှ်မ္ဂး ဒှ်အာ (ဖ+စး)။ အက္ခဝ် (ဖ)ဂှ် ပြံင်လှာဲကၠေံ အက္ခဝ်(ဗ)တုဲ ဒှ်အာ (ဗ+စး)။ (ဗစး)ဂှ် ဒှ် ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာရ။ (ဗစး)ဂှ် ပိုဒ်နာမ်လေဝ် ဒှ်တဴကီု။ သာ်ဂှ်ဟွံသေင်မာ အကြာအက္ခဝ်တမ်ပိုဒ်ကြိယာကဵုအက္ခဝ်ကၟက်ဂှ် လံင်စုတ် အက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ် (ဗ+မ်+စး= ဗမ်စး၊ ဗမ္စးး)။ ဣဝွံလေဝ် မွဲနဲကီု။
နဲမဂွံဖျာ်ပရး ဗွဲခမၞန် သၟဝ်ဝွံ သမ္တီကေတ်ညိ။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) မဒှ် အက္ခဝ်(စ) သၟေဟ်တံဂှ်လေဝ် နနဲသာ်ဝွံဟေင် ချပ်ကေတ်ရ။
ချိုတ် (အကမ္မကကြိယာ)
ခ+စိုတ် = ဂ+စိုတ် = ဂစိုတ် (သကမ္မကကြိယာ၊ နာမ်)
ဂ+မ်+စိုတ် = ဂမ်စိုတ်၊ ဂမ္စိုတ် (နာမ်)
ဖျး (အကမ္မကကြိယာ)
ဖ+စး = ဗ+စး = ဗစး (သကမ္မကကြိယာ၊ နာမ်)
ဗ+မ်+စး = ဗမ်စး၊ ဗမ္စး (နာမ်)
သမ္တီ။ (ဂမ္စိုတ်)ဂှ် ဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်(ဂမ်စိုတ်)ညိ။ လ္ပဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်(ဂမ်မစိုတ်)ညိ။ ပိုဒ်နာမ် သၟေဟ် မၞုံကုအက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်) မတဴ လဒေါဝ်ပိုဒ်တံဂှ် သ္ဒးဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်ဍေံ နနဲမရဴသာ်ဂှ်ဖအိုတ်ရ။
| ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) အက္ခဝ်(စ) | |||
| အကမ္မက | သကမ္မက | သကမ္မကကြိယာ + နာမ် | နာမ် |
| ချာ | + | ဂစာ(ဂသာ) | ဂမ်စာ၊ ဂမ္စာ |
| ချာ် | + | ဂစာ် | ဂမ်စာ်၊ ဂမ္စာ် |
| ချိုတ် | + | ဂစိုတ် | ဂမ်စိုတ်၊ ဂမ္စိုတ် |
| ချာဲ(ဖ္ဍာဲ) | + | ဂစာဲ | ဂမ်စာဲ၊ ဂမ္စာဲ |
| ချောတ် | + | ဂစောတ်(ကသောတ်) | ဂမ်စောတ်၊ ဂမ္စောတ် |
| (စဳ)(ခၠ) | ဖျဳ | ဗစဳ (ခဏ) | ဗမ်စဳ၊ ဗမ္စဳ (ခဏ) |
| (စဴ) | ဖျဴ | ဗစဴ | ဗမ်စဴ၊ ဗမ္စဴ |
| (စူ) | ဖျူ | ဗစူ | ဗမ်စူ၊ ဗမ္စူ |
| ဖျး | + | ဗစး | ဗမ်စး၊ ဗမ္စး |
| (စာ်) | ဖျာ် | ဗစာ်၊ ဗ္စာ် | ဗမ်စာ်၊ ဗမ္စာ် |
| (စုက်) | ဖျုက် | ဗစုက်၊ ဗ္စုက် | ဗမ်စုက်၊ ဗမ္စုက် |
| (စေင်) | ဖျေင် | ဗစေင်၊ ဗ္စေင် | ဗမ်စေင်၊ ဗမ္စေင် |
| + | ဖျတ် | ဗစတ်၊ ဗ္စတ် | ဗမ်စတ်၊ ဗမ္စတ် |
| (ဆောတ်) | ဖျောတ် | ဗဆောတ် | ဗမ်ဆောတ်၊ ဗမ္ဆောတ် |
| ဖျိုတ် | + | ဗစိုတ် | ဗမ်စိုတ်၊ ဗမ္စိုတ် |
| + | ဖျန် | ဗစန် | ဗမ်စန်၊ ဗမ္စန် |
| (စိန်) | ဖျိန် | ဗစိန် | ဗမ်စိန်၊ ဗမ္စိန် |
| + | ဖျေန် | ဗစေန် | ဗမ်စေန်၊ ဗမ္စေန် |
| (စောန်၊ ပြံက်) | ဖျောန် | ဗစောန် | ဗမ်စောန်၊ ဗ္စောန် |
| (စပ်) | ဖျပ် | ဗစပ်၊ ဗ္စပ် | ဗမ်စပ်၊ ဗမ္စပ် |
| (စိပ်) | ဖျိပ် | ဗစိပ် | ဗမ်စိပ်၊ ဗမ္စိပ် |
| (စာံ) | ဖျာံ | ဗစာံ | ဗမ်စာံ၊ ဗမ္စာံ |
| + | ဖျီု | ဗစီု | ဗမ်စီု၊ ဗမ္စီု |
| + | ဖျာဲ(ဂစာဲ) | ဗစာဲ | ဗမ်စာဲ၊ ဗမ္စာဲ |
| ဖျဵု | + | ဗစဵု | ဗမ်စဵု၊ ဗမ္စဵု |
| (စိဟ်၊ စှ်ေ) | ဖျိဟ်၊ဖျေဟ် | ဗစိဟ်၊ဗစှ်ေ | ဗမ်စိဟ်၊ ဗမ္စိဟ် ဗမ်စှ်ေ၊ ဗမ္စေဟ် |
| ဖျောဟ်၊ ဖျိုဟ် | + | ဗစောဟ်၊ ဗစိုဟ် | ဗမ်စောဟ်၊ ဗမ်စိုဟ်၊ ဗမ္စိုဟ် |
| (စေအ်၊စောန်) | ဖျေအ် | ဗစေအ် | ဗမ်စေအ်၊ ဗမ္စေအ် |
စၟတ်။ နူပိုဒ်ကြိယာမၞုံပ္ဍဲလက်သန်( -ျ )တအ်ဂှ် ဒှ် ပိုဒ်ကြိယာကၟက်(-ျ)ဟွံသေင်။ ၜိုန်ဂှ် ဍေံ စပ်ဒၟံင် ကုကြိယာကၟက်(-ျ)ဂှ်ရ ဒးစုတ်လဝ် ပ္ဍဲသ္ၚိအင်ဏံ။ နဲဍေံမပြံင်ဗဒှ် ပိုဒ်နာမ်တအ်ဂှ်လေဝ် တၞဟ်ခြာတဴ။ (စာ် = ဒစာ်) မပ္တံသာ်ဝွံရောင်။ သ္ၚဳမုက်လိက် ( —) ဂတတေံညိ။
ချာ = ဂစာ = ဂမ္စာ
ချာ် = ဂစာ် = ဂမ္စာ်
ချိုတ် = ဂစိုတ် = ဂမ္စိုတ်
သၟိင်ဂမ္စိုတ်
ချာဲ = ဂစာဲ = ဂမ္စာဲ
ဓာတ်ဂမ္စာဲ။
ဓာတ် ၃၃ ဂှ် မရာတ် သ္ဒဟ်လဝ် မဟာစေတဳမွဲ၊ သ္ဒဟ် ဂသိုပ်ဂြိုပ်တုဲ၊ နူဂသိုပ်ဂြိုပ်ဂှ် အရှန် ၅ သီုကဵုသိရဳဓမ္မာသောကဂှ် ဂိုင်ပ္တိတ်တုဲ ပ္ဍဲကာလဂှ် မသဂစာဲပ္တိတ်ဏာ ဓာတ်ၚေက် ၃၃ ဂှ်ရ။ ဆတွဵုဓာတ်ၚေက်အဲ မချာဲအာတန် ထာန်တၟေင်ဂှ် ဗဗွဲကြဴ ဆတွဵုဂှ် သ္ဒဟ် ခန်လွာအပိုင် ဒေသရးမည်အိုတ်ဟေင်။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
ပ္ဍဲကာလဗောဓိသတ် မအာဂၠဲါၚဳ စၞဂှ် ဂဍာ် ပဝ်အာ၊ ကဏေံဂၠဴ ၜံက်စ္ဍးဂစာဲကၠေံ၊ စၟ မစ ပ္ဍဲကနှေံဂၠဴဂှ်ဟေင် စပေင် ဂၞဴတုဲ ကလေင်ကၠုင် ကဵုဗောဓိသတ်။
(ဇာတ်ကပေါသက၊ သ္ကေံဇာတ်ဨကနိပါတ်)
ဒဂေတ်လိုက်ဗာ ပညာဒှ်တၟုဲ၊ ပညာနွံတုဲ ဒှ်ဒတုဲဇန်၊ ယာံပညာအောန် လုဟ်လောန်ဒိုဟ်ဒး၊ ညာဏ်ဟွံစဳကၠး ချပ်ဒးလုတ်အာ၊ ဟိုတ်အောန်ပညာ ဒးဒိုက်အာကီု၊ ဟိုတ်ဂှ်ဂၠဲါနင် တင်တဝှ် ဗီု၊ ညံင်ပၞာင်တိုင်ထဝ် မပ္ဍေန်လဝ်ကီု၊ ဝေါဟာဂစာဲ နဲကဲဂၠဲါဟီု၊ နဲမဒှ်သိတ် လအိတ်ဂၠဲါဟီု၊ နဲမဒှ်ဗီု ပ္ကီုနင်ဒုဟ်တင်၊ ပိုဲဂၠဲါဟီုနင် မၞးပင်မှိင်ညိ။
(ပြကိုဟ်လောကသိဒ္ဓိ)
ယွံလေဝ်ကွးအဲ မပြဲအဒ္ညာ၊ က္တဴစိုတ်အဲဟေင် လောန်က္ဍင်သေင်ဟာ၊ တေံဂဍာ်တုန် မသုန်ကၠံ ကၠာ၊ ပ္ဍဲဘာအိုတ်ခၠင် ၜံက်လင်ဂတာ၊ ၜံက်ထောံဂစာဲ ညံင်မရာဲခါ၊ ရာမံကွးအဲ ကြဳဇှ်ပြဲဖာ၊ လက္ခဏကီု သီုကောဒေံၜါ၊ အဲသၟိက်ဏာကွေံ ကဵုစနေဟ်ကၠာ။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု၊ ၁၁၄၀)
သ္ၚာအသဝ် ကောသၠောံလဝ်ဂှ်၊ အဲတံင်ကေတ်သွံ သာ်ထောံဒိုဟ်စှ်၊ အဲသာ်ဂစာဲ လှေက်ချာဲ တလှ်၊ ကောညာတ်မွဲတဲ ပ၀အဲဂှ်။
ဖျဳ = ဗစဳ = ဗမ္စဳ
ဖျဳဍုင်။ ဍုင်စဳ (ဍုင်သဳ)။
သၟီဒဿဂြဳ ကြဳဇှ်က္ဍင်ပြ၊ ၚဳအာဍုင်ဂှ် ဒှ်အာချောံလ္ၚ၊ ဒေါသသလံင် ညံင်ဂျိအဂ္ဂ၊ အဏုမာန်ရ ကၠုင်ပပၠေင်ဟေင်၊ ညာတ်သီုဖ္အိုတ်ကၠုင် ဍုင်တူအိုတ်ဍေင်၊ ကဵုအမာတ်ဟေင် ပြေင်ဖျဳဍုင်ရ၊ အမာတ်တံအဵု ဒဟဵုမြုပြ၊ စဳရေင်တုဲရ ညံင်အဇသွဝ်။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု၊ ၁၁၄၀)
ဘဿရ၀ဏ္ဏဳ၊ မၞုံသာ်လျးဗမ်စဳခဏ။
(စဴ) ဖျဴ = ဗစဴ = ဗမ္စဴ
ဖျး = ဗစး = ဗမ္စး
မလင်ကာဗ္စး။
လ္ပံ စေတဳမ္ဂး ဍာ်တှ်မြမောဝ် ဗစိုတ်ဗစး ကဵုဒါန် ၃ ဝါတုဲ ဂွံ အာဲကၟာဲရ။
(ပြကိုဟ်သၞဲလ္ၚီ)
(စာ်၊ခြာ) ဖျာ် = ဗစာ် = ဗမ္စာ်
ဖျာ်ပူ ပတူဒွါ ပ္ဍဲတမၠာတေံတုဲ လၟုဟ် ပိုဲ ဒးတူစာ်ဟာ။
အသီဗိုတ်ဖျာ် စၠဂှ်စာ်အာ၊ တ္ၚေက်ဗလေတ်လီ ဘဲအသီကၠာ၊ ဍာ်နူစၠအဵု တွဵုတဲဒေဝါ၊ တလိုက် တိတ်ဟေင် ပ္ဍဲဂှ်သေင်ဟာ၊ ဒတုံစှ်ေသွံ ပ္ဍဲတိဟွံခြာ၊ ဗၞတ်မွဲထၞဟ် တလှ်တိတ်အာ။
(လိက်မိၝောံနန်)
ဟွံသေင်ပိုဲကီု ပလီုညးဟာ၊ ဟွံသေင်ဖျာ်တ္ၚေက် ဖျေက်သာရိကာ၊ ဟွံသေင်ဖျာ်ပူ ပတူ ကောန်ဒွါ၊ တလှိုဟ်ဒဒန် ဂဍန်ဘုတ်ဘာ၊ မိတ်ညးဆာန်ကီု ပလီုအကြာ၊ တုဲဝိပက်ဂှ် လၟုဟ် ကၠုင်ဒှ်ဟာ၊ မိကဵုကောန်ကၠာ ယာံအာပူဗန်။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု)
အဲဟွံဖျာ်ကၠာ ပူဒွါတ္ၚေက်ပၠန်၊ အဲကဵုသၟီမန် ခြာခၠန်စာ်သၠ၊ ပ္ဍဲဆာန်သာဓာ ဒှ်အာညံင်သၞ၊ ဒှ်ကံဘ၀ ရောင်တလနန်။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု)
ဖျုက် = ဗစုက် = ဗမ္စုက်
ဂုန်ဗြဴမိစ္ဆာ ပါပအဟိုတ်၊ ဍေံမဖျုက်သ္တိုတ် စိုတ်မိကျာ်ဂန်၊ ပထေဲညိရ ကောန်တလနန်၊ မကဵုကောန်ပၠန် ပူဗန်တဴတုန်။
(လိက်ဝါရဝေါင်သ)
မာတ်စိုပ်ပယာံ ဂွါံကၞောတ်အယုက်၊ ပါရမဳသၟုက် စိုတ်ဖျုက်ဆံင်ပၠန်၊ သၟိက်ဝေင်ဥဒျာန် ထာန် သၞေဟ်ဒတန်၊ ပ္တီမကျာ်ဂန် တလနန်ဗိုတ်။
(လိက်ဗောဓိသတ်စှ်)
ဖျေင် = ဗစေင် = ဗမ္စေင်
တ္ၚေက်ထဝ်သူ၀ ပ္ဍဲဂတအာ၊ ကၠေံမြုလဂုင် ဍုင်ကြိကုမ္ဘ၊ မှတ်ဒိုဟ်ပုဗ္ဗ ဂတကၠောံအာ၊ ပၚောံသြဲ တူအမှဲကျာ၊ ဖျေင်သၠသၞေင်ၜါ ဒစးအာရ၊ တ္ၚေက်ထဝ်သူ၀ တလလွောဟာ၊ ပဝ်လှောင်ကၠောံအာ ပြာသာတ်သြေင်တုန်။
(လိက်မိၝောံနန်)
ဂြောဝ်တုန် အမာဲကဖျုန် ပကာရတၟေင်သာ် စဳရေင်ပ္တုဲတုဲ၊ တၞဟ်နလၜိုဟ် လဟဲလမှ် လမဳ ပံက်ဖျေင်ကၠေံတုဲ တိတ်အာ မ္ၚးသ္ၚိ၊ ပဟဲ ပလက် တန်ဒၟံင်ရ။
(ဇာတ်ကပေါသက၊ သ္ကေံဇာတ်ဨကနိပါတ်)
ဖျောတ် = ဗဆောတ်တ် = ဗမ္ဆောတ်
ဆောတ်ယောင် = ဖျောတ်ပျောင်
ခန္တဳအေင်ကီု လဟီုပြ၀၊ မေတ္တာစရိုတ် ပဝိုတ်ကာလ၊ ဂွံအေင်လစောန် ဖဵုဇၞော်လောန်ရ၊ အဝိရာဓ ဗွဲရထမာ၊ ဟွံဖျောတ်သဝိင် ကွေတ်သၟီတမၠာ၊ ပဝေဏဳဟေင် ဟွံထောံသေင်ဟာ၊ ဣဝွံဓဝ်စှ် မှတ်ဗှ်သဏာ။
(လိက်ဓနဉ္ဇယကုမ္မာ)
၀တ္ထုမွဲဂှ် ဍေံဟွံဒှ်စၟတ်၊ စိုတ်သၟိက်ဖျောတ်ဂှ် ကဵုဒှ်အဆတ်၊ လွဳပရာရ ကဵုပပယတ်၊ ပါင်ဇကု ကွေံ ကဵုညးပ္တေဟ်သၟတ်၊ ပန်သာ်အဆတ် စၟတ်အင်္ဂ၊ မၞးသ္ဒးဟီုကၠာ ဒှ်မုသာရ။
(လိက်ပယးအနိစ္စ)
ဖျိုတ် = ဗစိုတ် = ဗမ္စိုတ်
ဍာ်ဗ္စိုတ်။ ဍာ်ဗမ်စိုတ်။ ယာတ်ဗစိုတ်။ ယာတ်ဍာ်ဗစိုတ်။ ရှ်ဗမ္စိုတ်။
လ္ပံ စေတဳမ္ဂး ဍာ်တှ်မြမောဝ် ဗစိုတ်ဗစး ကဵုဒါန် ၃ ဝါတုဲ ဂွံ အာဲကၟာဲရ။
(ပြကိုဟ်သၞဲလ္ၚီ)
သတ္တဘုမ္မိမ္ဂးဂှ် ဟိုတ်တိထပှ်သာ် နွံ။ တိသာ်ထဝ် တိသာ်သြန် တိဗ္ကေတ် တိဗ္တာင် တိဒမျိုင် တိဗ္စး တိဗ္စိုတ်။ ဟိုတ်ထပှ်သာ်ဝွံ သတ္တဘုမ္မိ မဒုင်ယၟုရောင်။
(သၠပတ်တဖုဿဘလ္လိက)
ဖျန် = ဗစန် = ဗမ္စန်
ဂလာန်ဗ္စန်။ ဒုင်ဗစန်။
ခဏဂှ်ကၠာ ဗြဴမှာရာဇ၊ ဂကန်ဖျန်အဵု ကဵုကျာံသာ်မြ၊ ယွံသၟိင်ကျာံဗၠာဲ နာဲသဳဒန္တ၊ ဒေံနာဲမွဲကီု ညံင်ဗီုဒေ၀၊ သတြုဝဲသၞ သဗ္ဗဂၠိုင်ရာ၊ တရဴမကၠုင် တလုင်မအာ၊ ကောပကိတ်စ ကောပ သာသာ၊ သတြုနွံသၟတ် ကောမှတ်ဆဳတာ၊ ပကဵုသၟိင်ဒှ် လ္ၚဟ်န်ပူဆာ၊ ဒၟံင်သီုအဒ္ညာ ပကဵုမှာညိ၊ ယွံကောကျာံဗၠာဲ နာဲယာန်ဘုံပိ၊ ဂကန်ဒေံသွံ ကောပထောံညိ။
(လိက်မိၝောံနန်)
ဖျိန် = ဗစိန်၊ ဗမ္စိန်
လ္ပံစ ဖျုန်ဗစိန် ဖျုန်ဂမျိုင်မ္ဂး မိတ်ကဵုကၠေင် ကဵုဒါန် ကုညးဗျုဇမၞော်တုဲ ဂွံ အာဲကၟာဲရ။
(ပြကိုဟ်သၞဲလ္ၚီ)
ကောန်ရဲဒမၠဂမၠိုင်ဂှ် ဖျုန်ဗမ္စိန်ဂှ် ဍေံ ဟွံကဵု၊ ဖျုန်ထမၞေက်ဂှ်ရောင် ဍေံ မကဵု။
(ဇာတ်စူဠဓနုဂ္ဂဟ၊ ပဉ္စနိပါတ်)
ဖျောန် = ဗစောန် = ဗမ္စောန်
ယာတ်လွံက်ဗ္စောန်။
ပ္ဍဲကာလသွံ ကောန်အဲထောံနန်၊ သၠောံသ္ၚာကျာ် ယာတ်ဍာ်မစောန်၊ ခအှ်အဲပၠန် ပ္ဍဲကၠတ်နန်လွိ၊ ယာတ်လွံက်လအိတ် ဍာ်မိတ်ဒမၠိ၊ မလတက်ကီု ပ္တုပ်ဗီုရသိ။
(လိက်ပဋ္ဌမဗောဓိ၊ မင်ဍိက်လ၊ ၁၁၆၀)
ဖျပ် = ဗစပ် = ဗမ္စပ်
ဗစပ်ပိုဒ်ၜါဂှ် ဖျပ်ကၠေံတုဲ ကျာ်တြဲ သမှ်ကၠေံ ဇာတ်ရ။
ဖျိပ် = ဗစိပ် = ဗမ္စိပ်
လိက်အသံဟေင် ပြေင်သ္အးဇၚး၊ သီုမဒးရး ပၠးကဵုတဆိပ်၊ အမာတ်ပ္ကောံယဵု ပ္ဍဵုတူကၞိပ်၊ သီုမဇိပ်ကၠိပ် ဒက်ဖျိပ်ကၠေံတုဲ၊ လ္ၚောဝ်ဗြဴလွုဲ သုဲတိတ်အာရ။
(လိက်သုဓနု)
ဖျိဟ်၊ ဖျေဟ် = ဗစိဟ်၊ ဗစှ်ေ
ဂိုဏ်ဒစိတ်တုဲ ဟီုပ္တုဲလင်္ကာ စှ်ၜါဒေသ၊
ဂြဟေဆိဏ္ဏ ပုနသင်္ကြာ ပသံသာရေ၊
နိကန္တိက သောကတုဲညိ အယတိကေ၊
ဥပမာမွဲ ဥပမဲဗ္ဂန် ပ္တန်စှ်ကၠာရ။
ဂြဟေဗျိညး ဂရိုဟ်ညးကၠာ ဟာကဵုစှ်ေရ၊
ပ္ဍဲဗစှ်ေရ ဆိဏ္ဏဒကုတ် သဂုတ်ဂလာန်၊
ပုဏ္ဏထပ်ကြဴ စွဴဗစှ်ေတုန် ဖဍုန်နိဒါန်၊
သင်္ကြာသန်ပ္ကာန် ပ္ကာန်ဒှ်သလှ်ေ သန်ဗစှ်ေရ။
ပသံသာကီု ဟီုထိုင်သးညး ဟေင်ဒးဆန္ဒ၊
နိကန္တိက ရသၟိက်ဆာန်ညး ကွေဟ်ဒးဗစှ်ေ၊
သောကစံင်တူ ယဲပူမှ်သ္ဒဟ် သွံဂှ်ကဵုစှ်ေ၊
အစာလဒိုဟ် ဗစှ်ေရဗ္ဂပ် ဇၟာပ်တၟပ်ဒေသ။
အယတိကၠာ အနာဂတ်ပ္ညဳ ဏီသၟတ်ဖျေဟ်ရ၊
ဥပ္ပမာယျ ရောပဗလး ယဝ်ညးသၟိက်ဟီု၊
ရောင်ဥပ္ပမဲ ပ္ဍဲဗစှ်ေဒွက် ဇက်နင်အဂီု၊
ဝွံနဲဆန်ကီု တၟေင်ပ္ကီုကြိုက် ကရိုက်ဖျေဟ်ရ။
(လိက်ဒွက်ဂိုန်ဒစိတ်)
၂။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(ဇ)
—————————————–
ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) အက္ခဝ်(ဇ) မဒှ် ဂကူသကမ္မကကြိယာ(ကမ်မွဲ၊ ကမ်ၜါ)ဂှ် ဖျာ် ပရးပတိတ် အက္ခဝ်(ဇ) မဒှ်လက်သန် ကၟက်( -် )ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ်ရ။ ဗီုပြင်ပြယိုက်တုန်၊ ပိုဒ် သကမ္မကကြိယာ(ဗျတ်) ဖျာ်ပရးပတိတ်မ္ဂး ဒှ် ပိုဒ်နာမ် (ဗ + ဇတ် = ဗဇတ်၊ ဗ္ဇတ်။) အကြာ အက္ခဝ်(ဗ)ကဵုအက္ခဝ်(ဇ)ဂှ် ပြံက်စုတ် အက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)မ္ဂး ဒှ် ပိုဒ်နာမ် (ဗ + မ် + ဗတ် = ဗမ်ဇတ်၊ ဗမ္ဇတ်။) ဇကုပိုဒ်နာမ်(ဗဇတ်၊ ဗ္ဇတ်)ဂှ်ရ လဆောဝ် ပလဝ် ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာကီု။ သ္ၚဳရံင် ၜါ ၀က်ကျ သၟဝ်ဝွံတုဲ တီကၠးရ။
ဗီုပြင်၀က်ကျတုန်၊ (၁) ညးတအ် သာတ်ဗျတ် ဍာ်ကၟာ။ (သကမ္မကကြိယာ ဗျတ်)
(၂) ညးတအ် သာတ်ဗဇတ် ဍာ်ကၟာ။ (သကမ္မကကြိယာ ဗဇတ်)
ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုအက္ခဝ် (ဇ) မဟွံပြံက်စုတ်အက္ခဝ်(ဗ) ပ္ဍဲတမ်ပိုဒ်ဂှ် ဒှ် ဂကူအကမ္မကကြိယာရ။ ဗီုပြင် ပယိုက်တုန်၊ ဇတ် ရောင်။ ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ(ဇတ်)ဝွံ ပြံင်ဗဒှ် ပိုဒ်နာမ်မ္ဂး အကြာအက္ခဝ်တမ်ပိုဒ် ကြိယာ(ဇ)ကဵုအက္ခဝ်ဂစိုတ်(တ်)ဂှ် ပြံက်စုတ် အက္ခဝ်(၀)၊ ဟွံသေင်မ္ဂး ကၟက်(၀)တုဲ ဒှ် ပိုဒ်နာမ် (ဇ + ၀ + တ် = ဇ၀တ်၊ ဇွတ်။) ဂကူပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ ပ္ဍဲကဏ္ဍဝွံ နဲမဂွံပြံင်ဗဒှ် ပိုဒ်နာမ်ဂှ် ကြိယာ မွဲကဵုမွဲ ဟွံတုပ်ရင်သ္ကံ။ စိုပ်စိုပ်ကဏ္ဍဍေံ သ္ဂောံတီကၠးပၠန်ရ။
နဲမဂွံဖျာ်ပရး ဗွဲခမၞန် သၟဝ်ဝွံ စၟတ်သမ္တီကေတ်ညိ။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) အက္ခဝ်(ဇ) သၟေဟ်တံဂှ်လေဝ် နနဲသာ်ဝွံဟေင် ဖျာ်ပရးကေတ်ရ။
ဗျတ် (သကမ္မကကြိယာ)
ဗ + ဇတ် = ဗဇတ်၊ ဗ္ဇတ် (သကမ္မကကြိယာ၊ နာမ်)
ဗ + မ် + ဇတ် = ဗမ်ဇတ်၊ ဗမ္ဇတ် (နာမ်)
ဇတ် (အကမ္မကကြိယာ)
ဇ + ၀ + တ် = ဇ၀တ်၊ ဇွတ်
သမ္တီ။ (ဗမ္ဇတ်)ဂှ် ဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်(ဗမ်ဇတ်)ညိ။ လ္ပဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်(ဗမ်မဇတ်)ညိ။ ပိုဒ်နာမ်သၟေဟ် မၞုံကုအက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)လဒေါဝ်တံဂှ် ဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်နနဲဝွံအိုတ်ညိ။
———————————————————————–
| ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) အက္ခဝ်(ဇ) | |||
| အကမ္မက | သကမ္မက | သကမ္မကကြိယာ+ နာမ် | နာမ် |
| ဇ(ဇောအ်) | ဗျ(ဗျောအ်) | ဗဇ(ဗဇောအ်) | ဗမ်ဇ၊ ဗမ္ဇ (ဗမ်ဇောအ်၊ ဗမ္ဇောအ်) |
| ဇဳ | ဗျဳ | ဗဇဳ | ဗမ်ဇဳ၊ ဗမ္ဇဳ |
| + | ဗျု | ဗဇု (ဗယု) | ဗမ်ဇု၊ ဗမ္ဇု (ဗမျု) |
| ဇူ | ဗျူ | ဗဇူ | ဗမ်ဇူ၊ ဗမ္ဇူ |
| ဇဲ | ဗျဲ | ဗဇဲ | ဗမ်ဇဲ၊ ဗမ္ဇဲ |
| ဇး | ဗျး | ဗဇး | ဗမ်ဇး၊ ဗမ္ဇး |
| ဇိင်(ကမ်မွဲ) | ဗျိင် | ဗဇိင် | ဗမ်ဇိင်၊ ဗမ္ဇိင် |
| ဇတ် | ဗျတ် | ဗဇတ် | ဗမ်ဇတ်၊ ဗမ္ဇတ် |
| ဇာပ် | ဗျာပ် | ဗဇာပ် (ဗယာပ်) | ဗမ်ဇာပ် (ဗမ်ယာပ်) ဗမ္ဇာပ် (ဗမျာပ်) |
| ဇိပ်(ကၠိပ်) | ဗျိပ် | ဗဇိပ် | ဗမ်ဇိပ်၊ ဗမ္ဇိပ် |
| ဇီ | ဗျီ | ဗဇီ | ဗမ်ဇီ၊ ဗမ္ဇီ |
| ဇဝ် | ဗျဝ် | ဗဇဝ် | ဗမ်ဇဝ်၊ ဗမ္ဇဝ် |
| ဇဵု (ကမ်မွဲ) | ဗျဵု (ကမ်ၜါ) | ဗဇဵု၊ (ဗယဵု) | ဗမ်ဇဵု (ဗမ်ယဵု) ဗမ္ဇဵု (ဗမျဵု) |
| ဇှ် | ဗျဟ် | ဗဇှ် | ဗမ်ဇှ်၊ ဗမ္ဇဟ် |
| ဇိုဟ် | ဗျိုဟ် | ဗဇိုဟ် | ဗမ်ဇိုဟ် ဗမ္ဇိုဟ် |
| ဇအ် | ဗျအ် | ဗဇအ် | ဗမ်ဇအ်၊ ဗမ္ဇအ် |
| + | *(ရ္ဇုင် = ဇြုင်၊ လျုင်) | (ရဇုင် = လယုင်) | (လမျုင်) |
| + | *(သ္ဇိုင်=ဇြိုင်) | (သဇိုင် = လယိုင်) | (လမျိုင်) |
(ဇ၊ ဇောအ်) = ဗျ (ဗျောအ်) = ဗဇ(ဗဇောအ်) = ဗမ္ဇ (ဗမ္ဇောအ်)
ထဴနာဲနာတ်ရ ပဒှ်သာ်လွာ၊ ဗိုက်ယာတ်တူရူ ပအ္ၚဝ်ဗၠာဲ၊ ဗုင်တေင်တလာဲ နာဲနာတ်ဗာလာ၊ ပလောံသာလေင် ခိုက်ဖေင်သာခါ၊ ဗဝိုက်ဂၠိက်ဆာဲ ဗၠာဲတံကျအာ၊ ရပ်ပၞိက်သၠတာ ဗျဏာ လာဘာ၊ ဒရေင်ဇကု အနုဒေါင်ယာ၊ ဂစေံမောဝ်တိုဟ် ဗၜိုဟ်ကၞိင်ၜါ၊ မှတ်ဗက်သဗာန် ပ္ၚောံ ဋ္ဌာန်ဖျာ၊ ၀က်ပ္ကဴတမျာ် ကွာ်ကၠုင်ဇာနာ၊ သော်ပ္ကဴဗိုင် ထဴဝေင်ဂြိုင်အာ၊ နာဲနာတ်ဗာလာ သ္အီဂြိုင် အာတဴ။
(လိက်မိၝောံနန်)
(ဇဳ) ဗျဳ = ဗဇဳ = ဗမ္ဇဳ
ဗျု = ဗယု(ဗဇု) = ဗမျု(ဗမ္ဇု)
ယင်ဗြောဝ်ပ္ဇုမဒုက်မသျောအ်တုံၜာယ်လာမီဂုံလောင်ကုံ နဂိရ်ဂေါအ်ငူသ်မဂ္လောင် ဍေးတ္အေး သိသ္ဂိး။ (ယင်ဗြဴဗယုမဒိုက်မသွံတမှာဲလမဳဂမၠိုင်ကီု နဂဂွံၚုဟ်မဂၠိုင် ဍေံတံ သသ္ဂေဟ်။)
(လိက်တၟအ်မန်သုဲစဳခုင်၊ မုက်(ဂ)၊ ပၞောန် ၂၂၊ ၂၃)
(ဇူ) ဗျူ = ဗဇူ = ဗမ္ဇူ
ယွံသူရိယ ယဝ်နာဲဟွံပၠိုတ်၊ စသဳဖဵုမ တလလေံဗိုတ်၊ လီလေဝ်ဟွံဖဲ ပ္ဍဲမိပလိုတ်၊ တလ စက်ဗိုတ် ဟွံပၠိုတ်ဆတ္တဝ်၊ မိတ်တမံအိန် အလိန္ဒသွဝ်၊ ဃောပါကဇာတ် ဂ္ညိဂ္ညာတ်ကျိုင်ဝ်၊ ပၞာန် အသူ လတူဂန္ဓဝ်၊ မတိုန်ဆဳဒဝ် မလံသဝ်ဟာ၊ ဟသေင်ဗ္ဒိုအ်ဇူ ဗျူချေံသိန္ဓဴ၊ ဟသေင်ရာဇု သတြုနွံဟာ၊ မၞိဟ်ဒေ၀တဴ မဒမြဴမံင်၊ ကုဲသၞုဲမံင် မၞးဟဂံင်ပၠိုတ်။
(လိက်မိၝောံနန်)
(ဇဲ) ဗျဲ = ဗဇဲ = ဗမ္ဇဲ
(ဇး) ဗျး = ဗဇး = ဗမ္ဇး
ယွံၝဲနာဲဗြဴ ဒကဴနန်ဗၠဲ၊ ၝဲမှတ်မြီမြန် သီသန်မင်မွဲ၊ ပကဵုဒေံဒှ် လ္ၚဟ်န်တူယဲ၊ ဟီုပၠာံဗဇး ညံင်ဇးရၝဲ၊ ပကဵုသ္ၚိတ်သ္ၚဲ မိမင်မွဲညိ။
(လိက်မိၝောံနန်)
(ဇိင်) ဗျိင် = ဗဇိင် = ဗမ္ဇိင်
ဘဝါ ဘဝံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတဳတိ ဝါနံ။ ဘဝါဘဝံ၊ န်ဘ၀အတိက်ပစ္စုပ္ပန်အနာဂတ်ဂှ်။ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတိ၊ ဍေံဗျှိင်ကဵုတဴ။ ဣတိ၊ ဟိုတ်။ ဝါနံ၊ ဝါနမ္ဂးကဵုဍေံ။ ညးဓဝ်မစဴတိတ်ရော ဂးမာ၊ တဏှာ မတိတ်။ ဝါနတော နိက္ခန္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝါနတော၊ နူတဏှာမတွံဂးဂြိုပ်မဗျှိင်ကဵုသတ္တံ ဂမၠိုင်ဂှ်။ နိက္ခန္တံ၊ ဍေံမတိတ်ဗၠး။ နိဗ္ဗာနံ၊ နိဗ္ဗာန်မ္ဂး။
(ပြကိုဟ်လောကဝိဒူ၊ ကျာ်ဇၞော်ဗြကာဲ၊ ၁၀၃၆)
(ဇတ်) ဗျတ် = ဗဇတ် = ဗမ္ဇတ်
ယွံလေဝ်သၟိင်ဗၠာဲ နာဲမိင်ရဟာ၊ သမၠီုဝွံရ ပမမြက်စာ၊ ချပ်ဂၠဲါဒြပ်ရတ် သာတ်ဗျတ်ဂင်္ဂါ၊ ညာတ် လျးတ္ၚဲတိုန် အရှိုဏ်လျးအာ၊ ပ္ဍဲဂတာဍာ် လမၠာ်တဴကၠာ၊ ညံင်ထဝ်ကလောံ ဂွံညာတ်တုဲမာ၊ ဗၠိုပ်မှာသၟိတ် ပ္တိတ်ဒြဟတ်ကၠာ၊ ရိုဟ်တ္ၚဲအနဳ ပလွဳပရာ၊ ဒဵုခန္ဓလီု ညးဟီုသေင်ဟာ၊ ဟိုတ်နူ လွဳလုတ် လဟုတ်ဇိဝါ၊ သၟိင်နဲသမၠီု ပ္ကီုလွဳပရာ၊ မိတုပ်မာ နဲဂတာၜဳ၊ ဗတ်သၟိင်ပ္ကီုလွဳ ဒဵုဏှဳခန္ဓ၊ ညံင်သမၠီုဂှ် ဖေက်ဒှ်သၟိင်ရ၊ ဟိုတ်နွံမေတ္တာ ဖေက်မှာခန္ဓ၊ ကၠာဟသ္ဍိုက်ဂွ ပၠန်စဴရသၟိင်။
(လိက်မိၝောံနန်)
ယွံကောန်တလ ပြမရာဇာ၊ မနိက်အဲပ္ညဳ သေထဳကၠတ်ဏာ၊ ဗတ်သ္ဂောံမနိက် အဲဍိက်ဂှ်မှာ၊ သ္ဂောံဗျတ်တဴစိ ဍာ်စိသေင်ဟာ။
(လိက်ဝါရဝေါင်သ)
ယွံဂစေံသၞ နာဲပတၟေင်တၟဟ်၊ ဇကုနာဲသ္ကဲ ဍောတ်မွဲပှ်လှ်၊ ဂင်ဇၞော်လောန်ဗၞတ် သာတ်ဗျတ် ဇကှ်၊ နသၞေင်ၜါဂှ် ဇတ်သကှ်ဟာ။
(လိက်ဘိမ္မာကလံကျာ်)
(ဇာပ်) ဗျာပ် = ဗဇာပ်(ဗယာပ်) = ဗမ္ဇာပ်(ဗမျာပ်)
(ဇိပ်ကၠိပ်) ဗျိပ်(ကလိပ်) = ဗဇိပ်(ကလိပ်) = ဗမ္ဇိပ်(ကမၠိပ်)
(ဇီ) ဗျီ = ဗဇီ = ဗမ္ဇီ
(ဇဝ်) ဗျဝ် = ဗဇဝ် = ဗမ္ဇဝ်
ပါန်မုတ်ပါန်ခဳ ဗဳသ္ကဝ်ဒယှ်၊ ကၠောန်ဗွဲပရဟ် တုဲဒှ်တုဲကၞာတ်၊ ခနှံပြာသာတ် ကၞာတ်ဒယိုင်မွဲ၊ ကဵုတုဲပရဟ် ဆထပှ်တ္ၚဲ၊ ကဵုအသံကၠာ တလဇျှာသြဲ၊ အစာဗဳသ္ကဝ် ဟွံဂံင်ဗျဝ်တ္ၚဲ၊ စဳရေင် သၟဟ်သ္တး ၀င်မ္ၚးအပ္ဍဲ၊ ဇာထဝ်ဇာသန် သီုကောန်ပကဲ။
(လိက်သင်္ဂဒါ၊ ၁၂၉၃)
(ဇဵု) ဗျဵု = ဗဇဵု(ဗယဵု) = ဗမ္ဇဵု (ဗမျဵု)
ကြိယာ(ဗျဵု) ဒၞဲါဝွံ အဓိပ္ပါယ်ဍေံ (ဗျဵု ပုင်သွ) ဟွံသေင်။ ဗဇဵု မိက်ဂးရောင်။
လ္ပဗျဵုလအက် ညး။ (ကြိယာ)
လ္ပဟီု ဂလာန်ဗ္ဇဵုလအက်။ (နာမ်)
ဂလာန်ဗယဵု ဍေံဗျဵုနင်ဏာ။
လ္ပာ်ဗၟာ သေံရောင် မဒှ် က္ဍိုပ်ပၞာန်။ သေံ ခါမချိုတ် ပ္ဍဲဍာ် ဂၠိုင်၊ သေံ ဒညအာ။ မာတ်သေံ ဍိုန်အာ၊ ဗၟာသ္ကံဖရင်မင်ဂံင်တံဂှ် ဂဟတ်ကရာတ်ဗျဵုစိင်ဂှ် ဍိုန်အာဟေင်။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
မင်ရာဲကယျဝ်ဆွာ ဟီု ကဵုဗြဴကညာတံဂမၠိုင်ရ။ ယးဂတ အဲ တိတ်ဗဇဵု စိင် ကုနာဲဒပ်မည်၊ မိပ်စိုတ် ဗွဲမလောန်ရ။ စိင်အခေတမဒှ်စိင်ဖ္ဍိုက်ဒြပ်ပိုယ်ဏံဂှ် ယဝ်ရဗတိုက်ပၞာန် ဇၞး ကာလ လဵုတုဲ ကရေဲ ဒှ် ရမ္သာင်ဂစေံအကြေဲ။ လၟုဟ်ဝွံ လရိုအ်ကရေဲ ဒှ်ရမ္သာင်ဂစေံအကြေဲ လောန် နူကိုပ်ကၠာ တုဲရ။ သ္ဂောံဇၞး ကုသၟီမည် ဍာံ၊ ဆောတ်ဟွံမှဲရ။ ဗှ်ေတံ ပလ္ကိုတ်စိုတ်ညိ။ ဟီုဗကန် ကဵုဗြဴကညာတံဂမၠိုင်တုဲ ကျိုင်ကေတ် ကယျိုင်ပၞာန်တုဲ တိုန်ဍိုက် စိင်ဖဍိုက်ရ။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
သၟီဓဝ် ပ သၟီ ပ္ဍဲဟံင်သာ၀တဳ၊ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၉၁၃ ပရှင်ကျဝ်ထင်နူထာ စိဟ် နူအ၀။ ပ္ဍဲဂိတုစဲ ၃ စွေက် တ္ၚဲသ္ၚိသဝ် သၟီဓဝ် ဍိုက် စိင်အပေတ်သင်၊ ပရှင်ကျဝ်ထင်နူထာ ဍိုက် စိင်အအူဗဝ်။ သၟီဓဝ်ကဵုပရှင် ဗျဵု စိင် ပ္ဍဲဗ္စး။ အပေတ်သင် ထနှိက် ဥဗဝ် လောတ်၊ ဒြင်သ္တုံ ကဝ်။ သၟီဓဝ် တိုက် ကဵုစရာင်၊ ဒး ပရှင် လောတ်လ္ၜက်ဒၟံင် ပ္ဍဲက္ဍိုပ်စိင်။ ပ္ဍဲဂှ် သၟီဓဝ် ဂတးရံင် လက်ကရဴ သ္တုံဇွိ၊ ဗဵုလဗး ဟွံဂတာပ်ရှာဲအာ။ သၟီဓဝ် ဆင်စိဟ်၊ ဍိုက် ချေံ၊ ဒဴလောပ်အာ ဂြိုပ်။ ပရှင် ကေတ်ဟွံဂွံ။ သၟီဓဝ် ပ သၟီ ပ္ဍဲဗဂေါ ၂ သၞာံကဵု ၆ ဂိတုတုဲ ပရှင် ဂွံကေတ် ဍုင်ဗဂေါ။ ပရှင် တိုန်ပ သၟီ ပ္ဍဲဍုင်ဟံင်သာ၀တဳတရေံ။
(နိဒါနဓမ္မစေတဳကထာ)
ပ္ဍဲသက္ကရာတ် ၉၁၃ ဂဟ်ကီု ဂတုစဲ ၃ စြဝေက် တ္ၚဲ၀ သီုပၞာန်တောက် ပၞာန်ဒၠုင် ဇက်စိုဟ်အာ ဍုင်ဇၞောက်ဟံင်သာ၀တဳ။ တလညးသၟိင်ဓဝ်ဇၞောက် ဍောက် က္ဍိုပ်စိင်ဇၟူဥပ္ပေါသတ်ထာ၊ ဗျိုဝ် စိင် ကိုဝ်သၟိင်ဨကရာတ်မန်၊ ဒြင်စိင် ကဝ်။ ဂေါံ ဇနး ဗွဲမလွောန်။ ဂေါအ်ပ္ကင်ရင် ကမိန်ဍုင် ဇၞောက်ဟံင်သာ၀တဳ။
(လိက်ခၞိင်ဖရင်နံင် နူကျာ်စေတဳသုဲစဳခုင်)
ပ္ဍဲအဒဴကုန်ကဵုဗညာ မဟီုပၠန်ဂတးမံင်ဂှ် တၠမေဒဴ ဟီုတိုန်၊ ဂလာန်သာ်ဝွံ ညး ဟီုပ္တီ စိုပ် က္တောဝ်အဲ ဂၠိုင်အလန်ရ။ ခါအဲ သဟီုလေဝ် အကြာညး နော်ကဵုကၟိန် ဒှ် အဲ မဗျဵု၊ အဲ ဟွံဟီုရောင်။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
(ဇဟ်) ဗျဟ် = ဗဇဟ် = ဗမ္ဇဟ်
က္ဍိုပ်ဂိသြေင်ဇှ်။
ဗျိုဟ်(ဗျး) = ဗဇိုဟ်(ဗဇး)
ကောဒးဂဥုဲ ကြုဲဗဒါပၠန်၊ ဒးဂဥုဲအဴ ဗြဴသပဝ်ညန်၊ ဒးယန်ကွိုပ်အဴ ဗြဴသွဝ်ယုဂ္ဂန်၊ ဒးကၠေင်လိက်ဒွက် ဍောင်ကြက်စလန်၊ တုဲကောကြံကြိုင် စိုပ်ဂွိုင်လဂ္ဂန်၊ ကေတ်သူရိယောင် နွံဒၟံင်မန်ယန်၊ အိန်အံင်ဆာယာ ဗမာသေံမန်၊ လေပ်အိုတ်ဇၟာပ်တန် သိဒ္ဓိမန္ဒြး၊ ဖဍောတ်ဗဒန် မန်ယန်ဥုံသွး၊ နာဲလေဝ်လေပ်ဒၟံင် အိန်အံင်မန်တြး၊ ကဵုနာဲဗဂိုဟ် ဗဇိုဟ်ဗဇး၊ ကဵုနာဲဇုမန် သိဒ္ဓိမန္ဒြး၊ ဍာ်ဗလိုပ်ကျဝ် မန်လဝ်သွးဟး၊ ကဵုနာဲဖုံပၠဳ လွဳတုဲဂွံဗၠး၊ နာဲဂွံလွဳသွံ ဂွံယးတမး၊ ကောတြံဆီကွေံ ဂွံဗၠးသလး၊ လဝ်စိုတ်တုဲကိုပ် ဗဒိုပ်ထဝ်ဂၠး၊ ကောဂွံဗၠးသ္အး တမးညိရောင်။
(လိက်သောဝါန်လဟောင်)
(ဇအ်) ဗျအ် = ဗဇအ် = ဗမ္ဇအ်
ကြိယာ(ဇအ်) မၞုံအဓိပ္ပါယ်(သဝ်)။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ဇအ်သဝ် မန်ပိုယ် မဟီုဗ္ဂပ်လဝ် မဂလာန်ရ။ ကြိယာ (ဗျအ်) မၞုံအဓိပ္ပါယ် (ဖျဝ်)။ ဗျအ်က္ဍိုပ် မ္ဂးဂှ် ဖျဝ်က္ဍိုပ် မိက်ဂးရ။
ဗျအ် သၞေင်၊ ဖျေင် သၟဴတုဲ မဂြဴတာင်ဒၟံင် ပ္ဍဲလတူကၞာင်ဆု။
ဖျေံ တၟံ၊ ဗျအ် ယာ။ ပိုက် တၟံ၊ ပ္တိုန် ယာ။
မၞိဟ်မသုန်ဂှ် ဗျံ ကၞိပ် ပ္တီတိတ်ကၠုင်ရ။ (ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
နူဖံင် သၟီစိင် ပလံင်ပ္တိုန် မိ။ စိုပ် လတူသင် လၟေင်၀တ်မိကဵုကောန် ယဵုတိုန် လပဟ်၊ ဗျအ် က္ဍိုပ်၊ ထံက်ဖျဝ် တဲၜါ၊ ပ ၀တ် ကဵုမိ ပိဝါ။ သီုဍာ်ရမတ်မဓဇူဟေင် သၟီစိင် မစှ်ေအာ ဖံင်ရ။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
ယွံသဗ္ဗညု တလမြုဂၠေါင်၊ မတုဲတေံရောင် အခေါင်ဇမ္မု၊ အဲဂွံပိုင်ဟေင် စဳရေင်ဒၟံင်ဝွံ၊ အဲမွဲပြဲ ကီု အဲကြီုဇကု၊ လမုဟ်ဒးကၞပ် ကျသဗ္ဗညု၊ အဲသ္ဒးဇံသဝ် လ္ၚောဝ်တ္ၚဲဝွံ၊ ကဵုသဗ္ဗညု တ္ၚဲဝွံဗျံ ကၞေင်၊ သဗ္ဗညုမွဲ ပ္ဍဲကဵုတ္ကံကြေင်၊ ဒှ်ပြဲလောန်ဟေင် တၟေင်နူပူဂဵု၊ ဒှ်သတ်ဇမၞး ဇၞးသတြုအဵု၊ က္ၜံင်ထံက်ကလဵု ပ္ဍဵုကၞိပ်ဟေင်။
(လိက်ဇမ္မုပတိ၊ မာံဒေံဍောတ်)
သ္ဇိုင် = သဇိုင်(လယိုင်) = လမျိုင်
ဂၞကျာ်သီုလမျိုင်ဂဝ်ဂၞဴဂှ် တွာ်ဗက်အာ ကြဴကြဴသၟီတၠသဒ္ဓါရ။
(သၠပတ်အရုဒုမ္မ)
၃။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(ယ)
—————————————–
ပ္ဍဲပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ ) အက္ခဝ်(ယ)တအ်ဂှ် ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာလေဝ် နွံ၊ ပိုဒ် သကမ္မကကြိယာလေဝ် နွံ။ ယဝ်ဍေံ ဒှ် ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာမ္ဂး ဖျာ်ပရးပတိတ် အက္ခဝ်ကၟက်(ယ)ဂှ် တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ၊ ပိုဒ်နာမ် သီုၜါပြကာမာန်။ ယဝ်ဍေံ ဒှ် ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာမ္ဂး ဖျာ် ပရးပတိတ် အက္ခဝ်ကၟက်(ယ)ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ်။ လဆောဝ်မ္ဂး အကြာအက္ခဝ်တမ်ကဵုအက္ခဝ် ကၟက်(ယ)ဂှ် ပြံက်စုတ် အက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ်ကီု။
ဗီုပြင်ပြယိုက်တုန်၊ ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ(ကျ)ဂှ် ဖျာ်ပရးပတိတ် အက္ခဝ်ကၟက်(ယ)ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ(က + ယ = ကယ၊ ကယျ)ရ။ ပိုဒ်(ကယ၊ ကယျ)ဝွံ ပိုဒ်နာမ်လေဝ် ဒှ်မာန်။ ဟွံသေင်သာ်ဂှ်မာ အကြာအက္ခဝ်တမ်(က)ကဵုအက္ခဝ်ကၟက်(ယ)ဂှ် ပြံက်စုတ် အက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်)တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ် (က + မ် + ယျ = ကမ်ယျ၊ ကမျ)ရ။
နဲမဂွံဖျာ်ပရး ဗွဲခမၞန် သၟဝ်ဝွံ စၟတ်သမ္တီကေတ်ညိ။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-်) အက္ခဝ်(ယ) သၟေဟ်တံဂှ်လေဝ် နနဲသာ်ဝွံဟေင် ဖျာ်ပရးကေတ်ရ။
ကျ (သကမ္မကကြိယာ)
က + ယ = ကယျ (သကမ္မကကြိယာ၊ နာမ်)
က + မ် + ယ = ကမ်ယျ၊ ကမျ (နာမ်)
သမ္တီ။ (ကမျ)ဂှ် ဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်(ကမ်ယျ)ညိ။ လ္ပဗှ်ပတိတ် ရမျှာင်(ကမ်မယျ)ညိ။ ပိုဒ်နာမ်သၟေဟ် မၞုံကုအက္ခဝ်ဂစိုတ်(မ်) မတဴ လဒေါဝ်ပိုဒ်တံဂှ် သ္ဒးဗရုပ္တိတ် ရမျှာင်ဍေံ နနဲမရဴသာ်ဝွံဖအိုတ်ရ။
———————————————————————–
| ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) မဒှ် အက္ခဝ်(ယ) | |||
| အကမ္မက | သကမ္မက | သကမ္မက+နာမ် | နာမ် |
| + | ကျ | ကယ၊ ကယျ | ကမျ |
| ကျူ | + | ကယူ | ကမျူ |
| + | ကျေက် | ကယျေက် | ကမျေက် |
| + | ကျိုင် | ကယိုင်၊ ကယျိုင် | ကမျိုင် |
| + | ကျဝ် | ကယဝ်၊ ကယျဝ် | ကမျဝ် |
| ကျေဝ် | + | ကယေဝ်၊ ကယျေဝ် | ကမျေဝ် |
| + | ကျောဝ် | ကယောဝ်၊ ကယျောဝ် | ကမျောဝ် |
| ဂျ | + | ဂယ | ဂမျ |
| + | ဂျိ | ဂယိ | ဂမျိ |
| ဂျိုင် | + | ဂယိုင် | ဂမျိုင် |
| ဒျိုင် | + | ဒယိုင် | ဒမျိုင် |
| ဒျောံ | + | ဒယောံ | ဒမျောံ |
| ဒျိုဟ်၊ လျိုဟ် | + | ဒယိုဟ်၊ လယိုဟ် | ဒမျိုဟ်၊ လမျိုဟ် |
| + | ပျေက် | ပယေက် | + |
| + | ဗျိ | ဗယိ | ဗမျိ |
| ဗျု | + | ဗယု | ဗမျု |
| + | ဗျံက် | ဗယံက် | ဗမျံက် |
| ဗျာတ် | + | ဗယာတ် | ဗမျာတ် |
| ဗျာပ် | + | ဗယာပ် | ဗမျာပ် |
| + | ဗျိုပ် | ဗယိုပ် | ဗမျိုပ် |
| + | ဗျဵု | ဗယဵု | ဗမျဵု |
| လျုင် | + | လယုင် | လမျုင် |
| လျတ် | + | လယတ် | လမျတ် |
| လျိုဟ် | + | လယိုဟ် | လမျိုဟ် |
ကျ = ကယ၊ ကယျ = ကမျ
ဗမၞးဂှ် လောဘစသဳဖဵုညးတုဲ အမှုဇၞး(ဇမၞး)ဂှ် ကယျကၠေံ၊ အမှုကျ(ကမျ)ဂှ် ဇၞးကၠေံ၊ ဗမၞး ပ။
(သ္ကေံဇာတ်စန္ဒကုမ္မာ)
သာ်ဂှ်မဒှ်၊ ဂလာန်လွောဝါဟာရစနာဲဝွံ မူဟိုတ်တၠအဲမဟီုပလီု က္တောဝ်မတ်ဝွံရော။ ဒုဟ်တၠအဲ မၞုံရောင်။ ဒုဟ်အဲ ဟမွဲရ။ ဒုဟ်ပါင်တၠအဲ မကယျစ တၠအဲရောင်။ အဲ ကယ တၠအဲဟသေင်၊ ဗောဓိသတ် ဂး။
(ဇာတ်နန္ဒိဝိသာလ၊ သ္ကေံဇာတ်ဨကနိပါတ်)
သၟီစိင် ဂၜံ ဍာ်မြမောဝ်ဂှ် ပြောဟ်ပ္တိတ်၊ ကဵု ရမျှာင်ဇမၞး၊ စိင်အလုံပၞာန်သၟီၚဝ်ဒဝ် မိင် အသံ ရမျှာင်စိင်ဗ္တာင် ကဵုရမျှာင်ဂှ် စိင်ပၞာန် ကဵု ရမျှာင်ကမျ၊ ပေက်လကိုတ်ဒဴအာအိုတ်။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
ကျူ = ကယူ = ကမျူ
ကၠဵု ကျူ။ ကယူကၠဵု။ ရမျှာင်ကမျူကၠဵု။
ယာံရအဲ ဟွံဂွံကျူတုဲ အဲ ဒးပ ကာဂစိုတ်ရ၊ ကၠဵု ဂး။ သာ်ဝွံ ဗ္ဂဲ ဂးပၠန်ရ။ ခါရဒှ်သာ်ဂှ် စိုတ်မ မ ပရ။ ယာံဗ္ဂဲ ဂးကီုရ ကၠဵုဂှ် ဟွံဂွံဟိုတ်မာဲ ပ္ဍဲပါင်တရင် ကျူတိုန်ဗက် ပ္ဍဲဂှ် ပၟင်တရင်တံဂှ် မိင်၊ ကယူကၠဵုရောင် ဒှ်သွံ၊ ဍေံ ဂးတုဲ ပၟင်တရင်တံဂှ် ကဵု ဒွဵုတွိုက် ဗွဲမဂၠိုင်ရ။ ကၠဵုဂှ် ဒးပ ကာဂစိုတ်ဟေင်။
(သၠပတ်သတိပထာန်၊)
(ကျေက်) = ကယျေက် = ကမျေက်
ကျိုင် = ကယိုင်၊ ကမျိုင်
သၟီအင်္ကုရ ဇၞော်တေဇဂ္ညိ၊ သၟိက်ကယိုင်ရော ဗောဓိသတ်စိ၊ ပ္တံကဵုၝောံကိုတ် အိုတ်ဗြကၞေင်စိ၊ ၀က်သၞေက်မၞိက်ဟေင် ရေင်လဝ်မတ်မြိ၊ အနက္ဃရတ် ဒှ်မတ်ယုတ္တိ၊ ကဵုကၠေဟ်တၞေဟ်စိ လက်ကြာပ်ဂ္ညိဗ္ဂာ၊ ကဵုဗိုက်ဂၠိက်ကၞာတ် ယာတ်တြာထဝ်ကၠာ၊ ပ္ဍဲဂှ်မွဲတောင် အယောင်အလှာ၊ မှာဗောဓိသတ် ဇံမုနတ္တာ။
(လိက်သင်္ခပတ္တ၊ အဂ္ဂဒိပ္ပ၊ ၁၁၁၈၊)
ကျဝ် = ကယဝ်၊ ကမျဝ်
သဗာန်တုပ်တဴ ရဴသဗာန်သွဝ်၊ ကော်ဗိုလ်လဗး ပြေင်သအးလဝ်၊ ဂညိကယဝ် အသဝ် ဂၠိုင်လောန်၊ က္ဍိုင်အလာံကြာဲ ဇၞောဝ်ရာဲတံင်ခေါန်၊ တၞံဗြာတ်တၞံတ္ၜဴ ပ္ကဴသြဴစိစောန်၊ သြံက် ဂညိလဝ် ဇၞောဝ်ထဝ်ဇၞောဝ်သြန်။
(လိက်ပဋ္ဌမဗောဓိ၊ မင်ဍိက်လ၊ ၁၁၆၀၊)
နကဵုကြဳဇှ် နိမိတ်ဗ္ဒဟ်လဝ်၊ ညံင်ညးကယဝ် ဂညိလဝ်ရ၊ လမဳအရံင် လျးညံင်ခဏ၊ စိစောန် သာ်လွာ ခၠင်လုံကာသ။
(လိက်ပဋ္ဌမဗောဓိ၊)
ပ္ကဴညးသွဝ်တံ မြမောဝ်လံဟောဲ၊ ဒတုံညံင်ဗြဲ ပ္ဍဲမၞိဟ်အိုဿီု၊ ညံင်ညးကယဝ် ကယိုင်လဝ်ကီု၊ မြမောဝ်ပ္ဍးအာ စက္ကဝါထီု။
(လိက်ပဋ္ဌမဗောဓိ၊)
ဍိုက်စိင်ကယဝ် ကျိုင်ကျဝ်ကမြဴ၊ သီုညးပန်ကၞာတ် ဨကရာတ်ဗြဴ၊ စိုပ်နန်ခပ်ပြာတ် တိုန်ပြာသာတ်ပ္ကဴ၊ သၟီဓဝ်ကဵုနာဲ အိုက်အာဲနှဴရဴ။
(လိက်နယသမုဒြဳ)
ကျေဝ် = ကယေဝ် = ကမျေဝ်
ဒေံတလအဲ တူယဲလင်ဇွောဝ်၊ ကမျေဝ်ဂန္ဓဝ် ခနောဝ်ယုဂ္ဂန်၊ ဆတဝဵုရး မဒးတၟံသြန်၊ ရုပ်မပၠေဝ်လောန် ကောန်ဗြဴလမျုင်၊ ဒေါဝ်ဗနဳပိုန် ဇိုန်ကဵုသၟီဍုင်၊ တုဲပၞာန်သ္အာင်ကၠုင် ဗိုင်ဍုင်ယုဂ္ဂန်၊ ဂမာန်ပိုဲပၠန် မတန်မင်မွဲ၊ သာ်ဝွံစရိုတ် စိုတ်နာဲက္ဍိုင်ဗၠဲ၊ သၟိက်ကဵုစဴအာ မစကာအဲ၊ ပ္ဍဲတလအဲ ဇၞော်ဇျှာသြဲယျ၊ သၟီတီကွေံတုန် ဂုန်ဒနာတ်မ၊ ဒှ်မဍိုဟ်ရ တလနုဘဴ၊ ခါံသဳတြုံဗြဴ မကော်ဖျဴရောင်။
(လိက်သုဓနု၊)
ကျောဝ် = ကယျောဝ် = ကမျောဝ်
ကရိသၟာင်ကၠံ ကဵုဍိုက်ဒၟံင် ကယောဝ်၊ ညာတ် ပၞာန်ဗၟာဗဵုလဗးစိင်ချေံ ဗွဲမဂၠိုင်၊ ဟီု ကဵုလ္ဂန်အိန်။ လ္ဂန်အိန် မိင်တုဲ ဇက်အာခမၞင်။ မွဲဗတံ စိုပ် ဗဒိုပ်တၚေတ်။ ပၞာန်ဖရင်မင်ဂံင် စိုပ် တံင်အူ။ ဂမ္အိက်ပၞာန်ဗၟာ လ္ဂန်အိန် မိင်။ ကရိသၟာင် ညာတ် ပၞာန်ဗၟာ။ ပိုဲ သုဲပြဟ်ရောင် သ္ဒး၊ ကရိတံ ဂး။ လ္ဂန်အိန် ဟီု၊ ဗှ်ေတံရောင် ညာတ်၊ အဲ ဟွံညာတ်ဏီ၊ သ္ဇက်သုဲသၞုံဟာ။ ဇကုလ္ဂန်အိန် တိုန်ဍိုက် ကယျောဝ်၊ ညာတ် ဗဵုပၞာန်စိင်ချေံ ထပ်ကၠုင် ညံင်ဇွိုန်လပှ်ကီု။
(ပြကိုဟ်ဥပ္ပန္နဟံသာ၀တဳရာဇာဝံသကထာ)
ဂျ၊ ဒျ = ဂယ၊ ဒယ = ဂမျ၊ ဒမျ
ဂျိ = ဂယိ = ဂမျိ
ဂျိုင် = ဂယိုင်၊ ဂမျိုင်
ပ္ဍဲကာလဂှ် လၟဂစေံဒဂိုတ်မွဲဂှ် နဗရုဒဂိုတ်ဂှ် ဍေံ ဗြုတုဲ ဒဂိုတ် ကၠုင်ကောံဂၠိုင်တုဲ ဍေံ ဗိုတ် ဇာဒြပ်ဍေံရ။ ဒး ဒဂိုတ်တုဲ ဝုတ်ဒိုဟ်ဇာဂှ် ဍေံ လိုန်ကၠေံတုဲ ဍေံ ရပ်ဂွံဖအိုတ်။ စုတ် ထိုင်တုဲ ဍေံ ကေတ်ဖျဴသွံစ မဂယိုင် လမျီုဍေံရ။
(ဇာတ်သမောဒန၊ သ္ကေံဇာတ်ဨကနိပါတ်၊ စတုတ္ထ၀က်၊)
သၟီဗရာံ မိင်တုဲ က္တဵုပ၀တ်၊ သာ်ဝွံ လ္ၚောဝ်ပတီ။ အဲဍိက် ညံင်စၟအယဴကီု။ သဘဴအယဴ မဟ်ဂျိ တဴ မဟ်ဗတ။ ဂျိမှ်ဗတဂှ် တ္ၚေက်ကၠေံတုဲ ညံင်စမဒြန်ဂတပ်ဂမၠိုင်ရ။ ကောန်အဲဍိက်မင်ရာဲ ကျဝ်ဇွာဝွံ ညံင်ဂျိမတဴ ပ္ဍဲဍုတ်အယဴရ။ ကောန်အဲဍိက် နူမဟမွဲတုဲ အဲဍိက် တိုင်၀တ်ဒကိုပ် ပၞာန်ဂမၠိုင်ရ။ ကောန်အဲဍိက် ကာလမနွံ၊ ဇကုအဲဍိက် သီုကောန်ဗြဴ ညံင်မၞိဟ်ဂမ္စိုတ်ကီု။ လမဟ် ၝတေံမွဲ ဟမွဲတုဲ အဲဍိက် သီုကောန်ဗြဴ ဂွံ လမျီု၊ ဒှ် မၞိဟ်ဂမျိုင်ရ။ သ္တိက်လှိင်၊ ဒၟံင် သိုက်။ ဟိုတ်ဂှ် အဲဍိက် မကျိုင်ကျဝ်ရောင်။
(နိဒါနဓမ္မစေတဳကထာ၊)
ဒျိုင် = ဒယိုင် = ဒမျိုင်
လမ္စံက်ဒမျိုင်။
မၞိဟ်ဗြဴတံဂှ်လေ ဟဂွံသၠုင်သဝ်ကြောံဇြာဲ၊ ဟဂွံဒျိုင်ဗ္တာင်၊ မၞုံကဵုရုပ်သာ်လောန်သန်။ လပုဟ်တဲ ဂၠိင်၊ သၞေံတဲ ဗ္ကေတ်၊ တှ်ၜါ တမိုဟ်၊ ဂၞိင်လေ သွတ်၊ မုက် ညံင်ဂိတုပေင်၊ ဂတိုပ်မတ် ဒျိုင်လစံက်၊ ဇကုလေ ဍိုန်၊ ၚေက်လေ ဂွု၊ သော်လေ လစံက်၊ အဝဲလေ သ္ဇောဟ်၊ သမတ်တၞဴလေ သွတ်၊ စမြိုတ်လေ ဂၠိင်၊ ၚာင်လေ ဒဟ၊ သော်ဇကုလေ ဟဂွံဂၠိင်လောန်၊ အဝဲဒနးမလောန်က္ဍင်၊ တမတ်ဇကုဍေံ ညံင်တမတ်တောဝ်ချဵုကီု၊ ဇကု ဍုက်ဍေက်က္ဍင်သန်။ ရမျှာင်လေ မိပ်က္ဍင်သန်၊ ဂညိကေတ် ကြိယာဗာတုဲ မံင်တဴရ။ ဗြဴတံဂှ် စဵုကဵုမချိုတ်အာကီု ညံင်ရုပ်၁၆သၞာံဟေင် မဒှ်။
(ပြကိုဟ်လောကဝိဒူ၊ ကျာ်ဇၞော်ဗြကာဲ၊ ၁၀၃၆)
ဒျောံ = ဒယောံ = ဒမျောံ
ကောအဲမတ်ဗြဲ မပြဲနုဘဴ၊ ရုပ်ကောဒျိုင်ယောံ ဒမျောံၜဳအဴ၊ စှ်ေလညာတ်ညး ဗဒန်ဒွးတဴ၊။
(လိက်မိၝောံနန်)
ဒျိုဟ်၊ လျိုဟ် = ဒယိုဟ်၊ လယိုဟ် = ဒမျိုဟ်၊ လမျိုဟ်
မိင်လွဟ်တဲနာဲ ကျာံဗၠာဲသ္အဵုသ္အာ်၊ ပင်ကံလ္ၚာ် ဒ္ၚဳကွာ်ဂါံက္တဵု၊ ဂအဳလလောင် သလံင်သဂဵု၊ ရမျှာင် ဗလး ဇမၞးဂဂဵု၊ ပသာ်အ္ၚဝ် ကသပ်စိုတ်အဵု၊ ကောန်ကျာံမ္ၚဵု တွဵုတၠသွဝ်၊ ဂတာဍာ်လမျုင် ဖၞုင် လမျိုဟ်သၟဝ်၊ ပန်လ္ၚီဍာ်ဂင် အဆင်ဇမောဝ်၊ အရံင်သာ်မြ ကျာံပၠဂတဝ်၊ ဇမၠိင်ကျာံမ တလ လေံထဝ်၊ ဒ္စာံစှော်ပိ သာံဒံင်ဂ္ညိလဝ်၊ သတီုအဆတ် ပၞောတ်အ္စာဓဝ်၊ မံက်ဂတဝ်သာင် စိင် ဟာင်ဂတဝ်၊ ကောန်ကျာံအသဝ် ၜိင်ဂတဝ်သြဲ၊ သၟိင်ဓဝ်ညာတ်က္ဍာံ ရုပ်ကျာံမတ်ဗြဲ၊ သီုကဵု ဇျှာသြဲ ပ္ဍဲဂှ်သၟိင်ဗဵု။
(လိက်မိၝောံနန်)
ပျေက် = ပယျေက် = ပမျေက်
ဗျု = ဗယု၊ ဒယု = ဗမျု၊ ဒမျု
ဗြဴဒမျု။ (ပြကိုဟ်သုဓမ္မဒေသနာ)
ဗျိ = ဗယိ = ဗမျိ
ပိင်သုဏကၠာ ဝါစာလၟေင်၊ ပိုဟ်ဂုန်ညးဟေင် ဝဵုမတ်သေင်ဟာ၊ ဖရုဿဂှ် သ္ကာတ်မြဟ်ဂြိုဟ်စာ၊ ဗမျိက္တောဝ်ညး ဟီုဂးလက်ဖာ၊ သမ္ဖပ္ဖလာ ဝါစာမွဲတန်၊ သာသပံကီု မဒးဟီုပၠန်၊ မုသာဂးတုန် သမုန်တလန်၊ ဝွံဝါစဳပၠန် ပန်သာ်မ္ဂး။
(လိက်လၟေတ်၊ ၁၂၄၇၊ ဘာကွာန်ယိုက်)
အရေဝ်ဟီုဒး ညးထိုင်သးကီု၊ အရေဝ်ယဝ်လုတ် လဟုတ်လမျီု၊ ဒှ်ဗယိကီု ညးဟီုသေင်ဟာ။
(လိက်မိၝောံနန်)
ဗျံက် = ဗယံက် = ဗမျံက်
ဗျာတ် = ဗယာတ် = ဗမျာတ်
ဗျာပ် = ဗယာပ် = ဗမျာပ်
သၟိင်ဇၞော်မပ တလကြဳဇှ်၊ ရပ်သၞာ်ဂဵုမြဟ် ခဏဂှ်ကၠာ၊ လက်တိုဝ်ဂှ်ကွေံ ဟိုတ်ဍေံဒြိုဟ်စာ၊ ရေက်လတာ်ဟေင် ကဵုသၞာ်သေင်ဟာ၊ ညးဂမၠိုင်ကိုပ် လုပ်ဖဴဍေံမာ၊ သၟိင်ဗယာပ်သၞာ် ပ္ဍဲဍာ် ဂင်္ဂါ၊ ပ္ဍဲကကျာံအိုတ် လတာ်ပိုတ်အာ၊ ဆဗော်လက်တိုဝ် သီုကဵုပြဝါ၊ ဟွံမွဲလမာ် လတာ် ပိုတ်အာ။
(လိက်မိၝောံနန်)
ဗျဵု = ဗယဵု = ဗမျဵု
ခုဒါဘိဘူတ၊ ဂပ်ဝ်ရာန်သကိုတ် နဗယဵု။ (ပြကိုဟ်ပကိဏ္ဏကနာနာတ္ထအဘိဓာန်)
နရက်မရနုက်ကုစှ်မွဲတုန် ဒုဂန္ဓနရက် ဂး ယၟုဍေံ။ ကြုင် မပေင်တဴ နကဵုဆီပ္တောဟ် မဂဵုလဟဵုတဴဂှ် က္တဵုဒှ် ကုဍေံတံရ။ သတ်နရက်တံဂှ် ဗယဵုတဟင် ရာန်သ္ကိုတ် ကုဍေံတံဂှ်တုဲ ဆီပ္တောဟ်တံဂှ် ဍေံ လမံက်စတဴ။ နူပါင်တရင်လတူဂှ် ဍေံ မတူစှ်ေအာ တရင် ဗွဲသၟဝ်ရ။ ရဴဝွံ ဒဒိုက် မဂၠိင်သ္ၚဲသန်ဟေင် ဍေံတံ မ္ဒးစသိုင် ကာလမလံသန်ဟေင်။
(ပြကိုဟ်လောကဝိဒူ၊ ကျာ်ဇၞော်ဗြကာဲ၊ ၁၀၃၆)
ကောန်သၟီၜါကောံ ယဝ်နွံဗယဵု၊ မွဲလကာအဴ ပမတ်ဂၞဴဂဵု၊ က္ညဒုင်သဳဖဵု ပ္တန်ဗယဵုညိ။
(လိက်သု၀ဏ္ဏကုမ္မာ)
လျုင် = လယုင် = လမျုင်
ကောန်ကျာံမ္ၚဵု တွဵုတလသွဝ်၊ ဂတာဍာ်လမျုင် ဖၞုင်လမျိုဟ်သၟဝ်၊ ပန်လ္ၚီဍာ်ဂင် အဆင်ဇမောဝ်၊ အရံင်သာ်မြ ကျာံပၠဂတဝ်၊ ဇမၠိင်ကျာံမ တလလေံထဝ်၊ ဒစာံစှော်ပိ သာံဒံင်ဂ္ညိလဝ်၊ သတီုအဆတ် ပၞောတ်အစာဓဝ်၊ မံက်ဂတဝ်သာင် စိင်ဟာင်ဂတဝ်၊ ကောန်ကျာံအသဝ် ၜိင်ဂတဝ်သြဲ။
(လိက်မိၝောံနန်)
လျတ် = လယတ် = လမျတ်
လက်တိုဝ်တုန်ပၠန် ပုန်ကဵုကောန်အဲ၊ ပ၀ရုန်မဵု ဍေံရောင်ကဵုဘဲ၊ အိုတ်ဗော်လက်တိုဝ် ဟကဵု သှ်ေမွဲ၊ လယတ်လေံဒန် လုံၜဳတ္ၜန်တ္ၜောဲ၊ ကော်သ္ကပ်ဂၠေဲါ မွဲဟသှ်ေရ၊ ကျာံသၠုဲကျာံသၠာ် ဇၟာပ် သာ်ၚုဲက။
(လိက်မိၝောံနန်)
လျိုဟ် = လယိုဟ် = လမျိုဟ်
၄။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက် ( -ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(သ)
———————————————
ပ္ဍဲပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ ) မဒှ် အက္ခဝ်(သ)တအ်ဂှ် ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာလေဝ် နွံ၊ ပိုဒ် သကမ္မကကြိယာလေဝ် နွံ။ ယဝ်ဍေံ ဒှ် ပိုဒ်အကမ္မကကြိယာမ္ဂး နူကြိယာဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် အက္ခဝ် ကၟက်(သ)ဂှ်တုဲ ဍေံ ဒှ်အာ ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ၊ ပိုဒ်နာမ် သီုၜါပြကာမာန်။ ယဝ်ဍေံ ဒှ် ပိုဒ်သကမ္မက ကြိယာမ္ဂး နူကြိယာဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် အက္ခဝ်ကၟက်(သ)ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ ပိုဒ်နာမ်။ အက္ခဝ်မဒှ်တမ်ပိုဒ် ကြိယာဂှ် (၁) ယဝ်ဒှ် အက္ခဝ်(ခ) သ္ဒးပြံင်စုတ် အက္ခဝ်(က)၊ လဆောဝ်မ္ဂး အက္ခဝ်(ဂ)။
(၂) ယဝ်ဒှ် အက္ခဝ်(ဖ) သ္ဒးပြံင်စုတ် အက္ခဝ်(ပ)၊ လဆောဝ်မ္ဂး အက္ခဝ်(ဗ)။
ဗီုပြင်ပြယိုက် ဗွဲသၟဝ်ဝွံ သ္ၚဳတုဲ သ္ဂောံတီကၠးဖ္ဍးရ။
ဗီုပြင်ပြယိုက်တုန်၊
(၁) နူပိုဒ်အကမ္မကကြိယာ(ချဳ)ဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် လက်သန်ကၟက်(-်) မဒှ် အက္ခဝ်(သ)ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ (ခ+သဳ)။ အက္ခဝ်(ခ)ဂှ် ပြံင်ပ အက္ခဝ်(က)တုဲ ဒှ် (က+သဳ)။ သာ်ဂှ် ဟွံသေင်မာ အက္ခဝ်(ခ)ဂှ် ပြံင်ပ အက္ခဝ်(ဂ)တုဲ ဒှ် (ဂသဳ)။ (ကသဳ၊ ဂသဳ)ဂှ် ဒှ် ပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ ရ။ ပိုဒ်နာမ်လေဝ် ဒှ်တဴကီု။
(၂) နူပိုဒ်သကမ္မကကြိယာ(ဖျဝ်)ဂှ် ဖျာ်ပရးပ္တိတ် လက်သန်ကၟက်(–်) မဒှ် အက္ခဝ်(သ)ဂှ်တုဲ ဒှ်အာ (ဖ+သဝ်)။ အက္ခဝ်(ဖ)ဂှ် ပြံင်ပ အက္ခဝ်(ပ)တုဲ ဒှ် (ပသဝ်)၊ သာ်ဂှ်ဟွံသေင်မာ အက္ခဝ်(ဖ)ဂှ် ပြံင်ပ အက္ခဝ်(ဗ)တုဲ ဒှ် (ဗသဝ်)။ (ပသဝ်၊ ဗသဝ်) ဒှ် ပိုဒ်နာမ်ရ။ လဆောဝ်လဆောဝ်မ္ဂး နဒဒှ်ပိုဒ် သကမ္မကကြိယာကီုလေဝ် ချူကှ်ေတဴကီုရ။
နဲမဂွံဖျာ်ပရး ဗွဲခမၞန် သၟဝ်ဝွံ သမ္တီကေတ်ညိ။ ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) မဒှ် အက္ခဝ်(သ) သၟေဟ်တံဂှ်လေဝ် နနဲသာ်ဝွံဟေင် ချပ်ကေတ်ရ။
ချဳ (အကမ္မကကြိယာ) = ခ+သဳ = က+သဳ = ကသဳ (သကမ္မကကြိယာ၊ နာမ်)
ဂ+သဳ = ဂသဳ (သကမ္မကကြိယာ၊ နာမ်)
ဖျဝ် (သကမ္မကကြိယာ) = ဖ+သဝ် = ပ+သဝ် = ပသဝ် (နာမ်)
ဗ+သဝ် = ဗသဝ် (နာမ်)
———————————————————————–
| ပိုဒ်ကြိယာမၞုံကုလက်သန်ကၟက်(-ျ) မဒှ် အက္ခဝ်(သ) | |||
| အကမ္မက | သကမ္မက | သကမ္မက | နာမ် |
| ချာ | + | ကသာ | ကသာ |
| ချဳ | + | ကသဳ (ကုသဳ = ကုသဳဝ်) | ကသဳ |
| + | ချူ | + | ကသူ |
| + | ချဴ | + | ကသဴ |
| + | ချုက် | + | ကသုက် |
| + | ချတ် | + | ကသတ် |
| + | ချာတ်? | + | ကသာတ်? |
| + | ချောတ် | + | ကသောတ် |
| + | ချိုန်? | + | ကသိုန်? |
| + | ချပ် | + | ကသပ် (ကန်သပ်) |
| + | ချာပ်? | + | ကသာပ်? |
| + | ချာဲ (ကိုဟ်ချာဲ) | + | ကသာဲ (ဍာ်ကသာဲ) |
| ချေဝ် | + | ကသေဝ် | ကသေဝ် |
| ချဵု | + | ကသဵု | ကသဵု |
| + | ချဟ် | + | ကသှ် (ဂစှ်) |
| + | ချအ် | + | ကသအ် (ဂသအ်) |
| သာ* | ဖျာ | ပသာ၊ ဗသာ | ပသာ၊ ဗသာ |
| စဳ၊ သဳ* | ဖျဳ | ပသဳ၊ ဗစဳ | ပသဳ၊ ဗစဳ |
| သေက်* | ဖျေက် | ပသေက်၊ ဗသေက် | ပသေက်၊ ဗသေက် |
| သိုက်* | ဖျိုက် | ပသိုက်၊ ဗသိုက် | ပသိုက်၊ ဗသိုက် |
| သိင်* | ဖျိင် | ပသိင်၊ ဗသိင် | ပသိင်၊ ဗသိင် |
| သုင်* | ဖျုင် | + | ပသုင်၊ ဗသုင် |
| သတ်* | ဖျတ် | ပသတ်၊ ဗသတ် | ပသတ်၊ ဗသတ် |
| + | ဖျိုန် | + | ပသိုန်၊ ဗသိုန် |
| သာဲ* | ဖျာဲ | ပသာဲ၊ ဗသာဲ | ပသာဲ၊ ဗသာဲ |
| သဝ်* | ဖျဝ် | ပသဝ်၊ ဗသဝ် | ပသဝ်၊ ဗသဝ် |
| သှ်ေ* | ဖျေဟ် | ပသှ်ေ၊ ဗသှ်ေ | ပသှ်ေ၊ ဗသှ်ေ |
ပ္ဍဲကြိယာမၞုံကုဍောင်ပ္ကဴကှ်ေ(*)ဂှ် နဲကဲမဂွံပြံင်လှာဲဍေံ မဂွံဒှ်ပိုဒ်နာံဂှ် နွံတဴတၞဟ်ခြာပၠန်။
ချာ = ကသာ
ချဳ = ကသဳ
ကသဳတိ စလိုက်ၜဳ။
ချူ = ကသူ၊ ဂသူ
ရုပ်ကသူ။
မဟာသတ္တော၊ င်သတ်မပြဲဂှ်။ သရိရံ၊ န်ဇကုဂှ်။ ပရိဟာရံ၊ န်ပ၀မမင်မွဲဂှ်။ ကတွာ၊ ပတုဲ။ ဝိနိစ္ဆယံ၊ န်လၟေင်သၞောဝ်သဂုတ်သဝါတ်မဒှ်ဗဗွဲဓဝ်ဂှ်။ ပေါတ္ထကံ၊ န်ဗပိုတ်မွဲ။ လိက္ခပိတွာ၊ ကဵုညးချူကေတ်လဝ်တုဲ။ ဣမံ ပေါတ္ထကံ၊ န်ဗပိုတ်ဂသူဝွံ။ သြလောကေတွာ၊ မၞးတံ မၠာၚဳတုဲ။ ဘတ္တံ၊ န်အမှုဂလာန်ညးဂှ်။ ဝိစာရေယာထ၊ သြဝ်မၞးတံ စဳရေင်ကဵုအိုတ်ရ။
(တြာဲဇာတ်တုဏ္ဍိလ ဆနိပါတ်အဋ္ဌကထာ)
ချဴ = ကသဴ (သွဴ)
ဗှ်ေနာကောန်အဲ တူယဲယဝါံ၊ ကဵုဒးတူရာ် ကဵုဒးစာ်ဂြာံ၊ ကဵုဗှ်ေဒးယာံ ဂၠိုင်သၞာံအခါ၊ သြာဲအာကဵုကောံ ယဝ်ကောံကဵုခြာ၊ ကဵုဗှ်ေတံၜါ ဂၠိုင်အာလနီ၊ ဒဒှ်ရာံမ ကေတ်ရဟွံတီ၊ ရသိချဴကၠာ ပ္ဍဲဘာဒေါံသ္ၚီ၊ ချဴတုဲညးမြီ လနီသွာဟဲ၊ အဏံသၟီရ တလက္ဍိုင်ဗၠဲ၊ မ္ဒးကသဴရ တၠရသိပြဲ၊ ဟိုတ်ဂှ်သၟီၜါ ခြာဒင်တူယဲ။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု)
ချုက် = ကသုက်
လိက်ကသုက်။
ချတ် = ကသတ်
ကသတ်ဂၠိက်။
မၞိက်ဂှ် ဒတုံစှ်ေ လောကၠုင် ပ္ဍဲတံဇိုင်ဗောဓိသတ်ရ။ တုဲ ဗမၞး ဒစိုင်စှ်ေကေတ် မၞိက်ဂှ် မ္ဂး။ ကာလဂှ် ဗောဓိသတ် ကသတ်ကေတ် ဂၠိက်ဂှ် တဲမွဲ၊ တဲမွဲ ပ္ဍဵု လ္တက်တုဲ ဂဇိုတ် ကၞေင် ကဵုဂၠးတိ။ အ္စာ ဇၞော်ရောင်၊ လ္ပလ္ၚောဝ် အဲ၊ လ္ပလ္ၚောဝ် အဲညိ။ ရဴဝွံ ဗောဓိသတ် ကော်ဟီု ကဵုဗဵုဂမၠိုင်။
(သ္ကေံဇာတ်မှုဟ်သဓ၊ ၁၁၂၃)
ချာတ် = ကသာတ်
ချောတ် = ကသောတ်
ရမျှာင်ကသောတ်မချောတ် နပါင်။
ချိုန် = ကသိုန်
ချပ် = ကသပ်
တရာဗညာတုန် ကသပ်မဂြိုဟ်ကဵုသၟီ ဍေံမချပ်ပၠန်။
ချာပ် = ကသာပ်
ချာဲ = ကသာဲ
ဍာ်ကသာဲ။
ချေဝ် = ကသေဝ်
ချဵု = ကသဵု
ချဟ် = ကသှ် (ဂစှ်)
ဍာ်ကသှ်။
ချအ် = ကသအ်၊ တသအ်
ဣသိမတင်ဒုန်ဂှ်လေဝ် ပၠောပ်လဝ် ဇြုံဇာတ်ဂမျိ ပ္ဍဲတင်ဒုန်ဂှ်တုဲ ချံဒဝ်ကၠေံတုဲ အာတဴ ဂကောံ ဣသိမသုန်ကၠံဂှ်ကီုရ။ ပ္ဍဲထာန်ဂှ် ဣသိမသုန်ကၠံဂှ် ဒၟံင် ပိပန်တ္ၚဲတုဲ ဣသိတံဂှ် ကလေင်စဴ ကၠုင်ရ။ ဣတမတင်ဒုန်ဂှ် ဂိုင်ကၠေံ တသံဂှ်တုဲ ဇြုံဇာတ်ဂှ် တိတ်ကၠုင်ရ။
(ဇာတ်ဝေလုက၊ သ္ကေံဇာတ်ဨကနိပါတ်)
ဖျာ = ပသာ၊ ဗသာ
လဟုကဉ္စ၊ ဗျန်အ္ခဝ်ဖ္ဍောတ်ဖျာရမျှာင်ကီုလဝ်။ (သၠပတ်ကရိုဏ်ပန်ဗျန်စှ်)
ယွံမိကျာ်ဂန် တၟံသြန်ကမု၊ အပေါတ်ကယိုင် သ္ဇိုင်ပ္ဍဲဇကု၊ မိတွာ်ဟွံမာန် ထာန်တရဴဝွံ၊ ကြိယာမ္ၚဵု ကဵုအဲထဴဗျု၊ အဲဍိက်ယိုက်ဏာ မိဖျာဇကု။
(လိက်သုဓနု)
ဖျဳ = ပသဳ၊ ဗသဳ
ဖျေက် = ပသေက်၊ ဗသေက်
ယာံရိုဟ်ရေင်အဴ ဗြဴသိုက္ခမာ၊ ဟွံသေင်ပိုဲကီု ပလီုညးဟာ၊ ဟွံသေင်ဖျာ်တ္ၚေက် ဖျေက်သာရိ ကာ၊ ဟသေင်ဖျာ်ပူ ပတူကောန်ဒွါ၊ တလှိုဟ်ဒဒန် ဂဍန်ဘုတ်ဘာ၊ မိတ်ညးဆာန်ကီု ပလီု အကြာ၊ တုဲဝိပက်ဂှ် လၟုဟ်ကၠုင်ဒှ်ဟာ။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု)
ဖျိုက် = ပသိုက်၊ ဗသိုက်
ယွံတလညး သၟိက်သိုက်ဂးမာ၊ ဖျိုက်ညးတုဲဟေင် ဂွံသိုက်သေင်ဟာ၊ ပ္ဍဲလိုက်ဂွံသိုက် ပလိုက် ဂွံမြာ၊ ယဝ်ပၠေင်ညးမာ လေင်စိုပ်ကၠာအဴ၊ ချိုတ်ဒးနရက် တူဂၠက်ဒၟံင်တဴ။
(လိက်ဘိမ္မာကလံကျာ်)
ဟးဆဒ္ဒန္တ တလဂြင်ဗၠဲ၊ မတုဲတေံရော ကောအဲကဵုအဲ၊ ကၞာင်ဓိတာန်ဂှ် ဂိုင်ၜှ်ဗလဲ၊ ဗရုဲဝေင် ထိုက် ဖျိုက်စရိုတ်ပ္ဍဲ၊ ဒေါဝ်ဂြိုပ်ဓိတာန် ထာန်ဆဒ္ဒန်ဗၠဲ၊ လမုဟ်မိမွဲ တူယဲရရော။
(အကြီုသၟီဆဒ္ဒန္တ၊ မာံထဝ်စိုပ်၊ ကွာန်ဟင်ဂါံ၊ ၁၂၅၀)
ပိုဲစိုပ်ဒဒိုက် ဗိုင်ဖျိုက်ညိအဴ။
တဳလမၞုံကုပိုန်ကျာ်တြဲပၠန်တုန်လေဝ် ပ္ဍဲဍုင်သဓီု ပေင်လုကဴထပှ်တ္ၚဲ ဒုင် ပူဇဴမၞိဟ်ဒေ၀တဴဂမၠိုင်၊ တွံ ဓဝ်၊ ပြာ် သတ်၊ ဓဝ်မတုပ်တဴ ရဴအမြိုတ် ဖျိုက်လဝ် သတ်ဂမၠိုင်။
ဂလိုင်ဒၟံင် အကုသဵု မွဲတွဵုအယုက်၊ ဖျိုက်ဒၟံင် ကောန်သမ္ဘာ၊ ကာလသၟိင်ဂစိုတ် ကေတ်ဏာ လသာ ခန္ဓတုဲ ဇကုမွဲဟေင် မ္ဒးအာက္တဵုဒှ် ပ္ဍဲအပဲါပန်ဘုံတေံ။
သတ်ဂမၠိုင် လံမသ္ဂောံ မက်ဖဵု၊ ညးမွဲရ မဗၠး ဗယိ နွံဟာ။ ဒဵုစက်တ္ၚဲတၠအဝေါန် ၅၀ ယောဇနာ လန်ဖျိုက် သတ်တ္ကံပန်၊ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် က္တဴက္တာန်အာ ညး ဂး၊ ဒှ် ဗယိညးကီု။ စက်ဂတုတၠအဝေါန် ၄၉ ယောဇနာ စောန်အာညိညဂှ် ဒှ် ဗယိညးဂမၠိုင်ကီု။ ပိုဲဍိက်ပုထုဇန်ဝွံ မဗၠး ဒုဟ်သက်က် ဟမွဲရ။
(နိဒါနဓမ္မစေတဳကထာ)
ဖျိင် = ပသိင်၊ ဗသိင်
ဖျုင် = ပသုင်၊ ဗသုင်
ဖျတ် = ပသတ်၊ ဗသတ်
ဖျိုန် = ပသိုန်၊ ဗသိုန်
သြဏိရက္ခ၊ ညးမမင်မွဲ ဒြပ်ပသိုန်။ ညးမမင်မွဲ ဒြပ်ပသိုန် ညးမဖအပ်ဖျိုန်ဇိုန်ဏှင်လဝ်။ (Keeper of entrusted wares)
ဗမၞးဇုဇပၠန်တုန်လေဝ် ဗွဲအစောံမဒှ်ဗမၞး ဇၞတ်မအာသၟာန်စ ကလိဂွံ ဒြပ် ကၠံကသာပ်။ နွံ ဗမၞးမွဲ ယၟု ဟွံပြာကတ်။ ဗမၞးဇုဇက ပြာပ်အာဖျိုန်လဝ် ဒြပ်ဂှ်တုဲ မွဲဝါပၠန်တုန် တၞဟ်နဂၠဲါၚဳဂလိုင်ဒြပ်၊ ဂတော၊ စိုန်သ္ဍးအာရ။ ပ္ဍဲကာလဂှ် ဗမၞးမဒုင် ပသိုန်ဒြပ်ဂှ် တီ ဒဒှ်ဗမၞးဇုဇက လံစိုပ်တုဲ ဂိုင်ပ္တိတ် ဒြပ်ဂှ် ရပ်စပ်ဖဍာဲအိုတ်အာတုဲ၊ ပ္ဍဲကာလကြဴ ဗမၞးဇုဇက ကလေင်ကၠုင်ကေတ် ဒြပ်ဂှ်။ ဗမၞးမဒုင်ပသိုန် သ္ဇက်ဂွံဒြပ် ဟမွဲတုဲ၊ နွံ ကောန်ဗြဴမွဲ ဣမိတ္တတာပိုန် ဂး ယၟု၊ ဇိုန် ကဵုဗမၞးဇုဇက။
(သ္ကေံဇာတ်ဝေသန္တဝ်)
ယွံဒေ၀တဴတံ မတုဲတေံ အဲဍိက်မဒ္ဒဳတမၠင်ပဒေသဳ စွံလဝ် ဇာလဳကဵုကဏှာဇိုန်၊ ဖျိုန် ကဵုဝေသန္တဝ်၊ နူယး ဒဵုသဝ်တ္ၚဲ အဲဍိက် စိုပ် ပဏ္ဏသာ ဇာလဳ တံင်တဲ၊ သ္ဍဲကဏှာဇိုန် မဴ တှ်။
(သ္ကေံဇာတ်ဝေသန္တဝ်)
ဂၞကျာ်သဳဒါ ဗြဴမှာအဂ္ဂ၊ ရိုဟ်တ္ၚဲဟွံခြာ ဂၠဲါအဟာရ၊ ရပ်ဒလောင်ကၠာ ကြာဂြိုပ်ရည၊ ရိုဟ်တ္ၚဲ အာရ ဂၠဲါစဟွံခြာ၊ ဖျိုန်လဝ်ကောန်ကၠာ ဘာတာပဿ၊ စွံကောန်ပ္ဍဲဘာ တိတ်အာဂြိုပ်ရ၊ ရိုဟ်တ္ၚဲဟွံခြာ လမိုန်ကာလ။
(လိက်သၟီရာံ၊ နာဲကၠဵုဇု)
ဖျာဲ = ပသာဲ၊ ဗသာဲ
ဖျဝ် = ပသဝ်၊ ဗသဝ်
ဖျေဟ် = ပသှ်ေ၊ ဗသှ်ေ